EVCİL KUŞLARDA BAKIM: KANAT, GAGA, TIRNAKLARIN KESİMİ VE BANYO NASIL YAPILMALI?
Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)
Gaga Düzeltilmesi ve Kesimi
Normalde kuşların gagaları eşit yıpratmaktadır. Gagaların yıpranması eşit değilse ya da bir anomali gözleniyorsa, hekimin kuşu incelemesi ve nedenini belirlemesi için temasa geçilmelidir. Düzensiz gaga kuşun yem yeme veya kişisel bakımında yaşayabileceği sorunları önlemek için kesilip, düzeltilmelidir.
Bir kuşun gagasının kesilmesi ürkütücü gelebilir. Öte yandan sahipleri ve kuış için gerekli bir işlemdir. Tıpkı tırnakları gibi, hayvanın gagası da, hayatı boyunca sürekli büyümektedir. Bu nedenle fonksiyonunu rahat yerine getirmesi amacıyla, gaga sürekli düzeltilmelidir. Normalde, sağlıklı bir kuşun günlük belli başlı aktiviteleri; yem yeme, bolca çiğneme/kemirme ve yiyecek arama faaliyetleridir. Ki bu aktiviteler gaganın boyu ve şeklini düzgün kalmasına da yardımcı olurlar. Yine kuşların gagalarını düzeltmek için genellikle pürüzlü yüzeylere sürtükleri gözlenebilir.
Doğal ahşap tünekler ve mürekkep balığı iç kabukları gibi öğeleri çoğu evcil kuşların gagalarını iyi şekli tutmakta yardımcı olmaktadırlar. Ancak evcil kuşlarda tüm bu aktiviteler yeterli olmayabilir. O vakit gaganın kesilmesi/düzeltilmesi için bu işin uzmanı hekimden yardım alınmalıdır. Unutulmamalı ki; gaga kesme ve düzeltmek ciddi bir iştir. Bilgi ve deneyim gerektirir. Aksi halde acemice ve bilgisizce yapılan müdahaleler hayvana yarar yerine geriye dönülmesi bazen imkânsız büyük sorunlara sebeb olabilmektedir.
Tahmin edileceği gibi, gaganın düzeltilmesi ve kesilmesi kuş için stresli olabilir. Düzeltmeyi takiben, eve geldikten sonra kuşun alışık olduğu, sakin bir yere konulması en iyisidir. Hayvanın rahatlaması sağlanmalı, ama bunu abartmamak gerekir. Çoğu kuş bu tür müdahalelerden sonra yalnız kalmayı tercih eder. Taze su ve bol lezzetli besinler verilip ve ertesi güne kadar onu rahatsız edecek ziyaretçi ya da diğer aile üyelerinin engellenmesi yararlı olur.
Eğer Kuşun, yiyecekleri dengeliyse, pek çoklarında gagaların kesilmesine ihtiyaç duyulmaya bilir. Bununla beraber, esaret altında tutulan(evcileştirilen) papağan ve kakatu gibi kuşlara gaga bakım gerektirmektedir. Diğer yandan Karaciğer hastalığı gaga ve tırnakların aşırı büyümesine neden olabilir,
Tırnakların Kesilmesi
Evcil kuşlarını tırnaklarının kesilmesi bir zorunluluktur. Uzamış tırnaklar kuşun tünemede zorlanmasının yanı sıra; perde, halı, kazak ve triko giysilere takılma olasılığını arttırabilir. Kuşun pençeleri epey keskin olup ciddi yaralanmalara yol açar ve acı vericidir. Güvenilir bir kural; ayaklar düz bir yüzeye bastırıldığında yerden yüksek ise tırnakların uzudığına işaret eder. Kısa tırnakların bile sivriliği ve keskinliği gidermek için kütleştirilmesi gerekebilir.
Tırnakların kesimi için iki metod bulunmaktadır. Birincisi; kuş büyüklüğüne bağlı olarak, insan tırnak makası ya da kedi-köpek tırnak makası kullanılır. Tırnakların kesilmesi sırasında hata sonucu kanama durumda el altında kan kesici bir preparatın hazır olması yararlı olacaktır. Kuşun kımıldamasını engelleyerek, tırnak ucunun dikkalice kesilmesine özen gösterilmelidir. Böylece her tırnak kesme ve düzeltme işlemine küçük parçalar şeklinde başlanmalı yaralı olacaktır. Kimileri günde 1-2 tırnak kırparak, tümünü bir haftada kesmektedirler. Bu kuşun fazla stres yaşamaması, kesenin hatasız çalışması acısından tavsiye edeceğim iyi bir yoldur.
Tırnakların kesilmesi ve düzeltilmesinde İkinci metodsa; elektrikle çalışan taşlama cihazı kullanılabilir. Daha sonra düzeltme işlemi dağlanarak yapılır. Bu yöntemde kuşun tutulması için bir kişiye ihtiyaç vardır.
Tırnakların hekim tarafından kesilmiesi, hem ne kadar kısa kesilmesi, hem de hayvanın rahatsız olmaması ve sorun yaşamaması gerektiği hakında bir fikir verecektir. Ilk kesimden sonra, tırnakların kısa kalması için her hafta veya her ay düzeltme ve kesme işi sürdürmelidir. Hayvanın tırnağını kesmek için onun güvenle tutulması veya iyi bir zart-ı rap altına almak için oldukca basit uygun bir posedür bulunmalıdır. Kesme ve düzelme işlemi için küçük kuşlara insanları tırmak makası, papağan gibi büyük hayvanlara giotin tarzı makas benzeri köpek tırnak makası veya elekrtirkle çalışan taşlama aleti, törpü gibi cihazları temin edilmelidir. Kanamalara müdahale edebilmek için kan kesici preparat el altında hazır tuulmalıdır. Kesme ve düzelmede kullanılacak makaslar ve diğer cihalar paslanmamış, temizlenmiş ve steril edilmiş olmamalıdır.
Başarılı bir tırnak kesmede önemli bir hususta; hayvanın sağlıklı olmasıdır. Alışık olan kişi için tırnak kesmek basit bir işlemdir. Ancak dışarıdan bakanlar kolay olduğunu düşünüp bu işe girişmesin hayvana önlenmesi zor sorunlar yaşatması sürpriz olmayacaktır.
UYARI! Kuşun tırnakları kesilirken, titiz davranılmalı! Aksi halde diğer ayak tırnak düzeltme cihazına kolaylıkla takılıp ve yaranabilir veya kesilebilir.
Kafeste doğru bir tünek kullanılması tırnakların törpülenmesine yardımcı olablir. Tahriş edici olduğundan zımpara kâğıdı kablı tünek kullanılmamalı. Tünekler kafeste kuşun yemlik ve sulukları kullandığı yerin yakına yerleştirilmeli.
Uyarılar:
1.Kırpma bittikten sonra kuşun rahatlamasını sağlayın. Bu işlem sırasında korkmuş olabilir.
2. Kanama olup olmadığını bir müddet takip edin. Kan kaybından kuşun kayboybalsı mümkündür.
3. İşlem sırasında korkmuş olabilir. Onun için kesim bittikten sonra kuşun rahatını teminedilmesi, güven verilmesi gerekir.
GEREKSİNİMLER
• Kuşun büyüklüğüne göre tırnak kesici, törpü ya da elektirikli taşlama cihazı,
• Kuşun vücuduna sarmak için havlu,
• Kanamaya müdahale için kan kesici preparat.
Kanatların Kesilmesi /Kırpılması
Kanatların kırpılması daha fazla sosyalleşmiş tüm kuşların kafes dışına çıkmasına izin verilmesi açısında olmazsa olmaz bir işlendir. Kanarya ve ispinozlar gibi kafeste kalmaya eğilimli kuşların kanatlarının kesilmesine ihtiyaç olmayabilir. Kuşlar pencereye, kap kaçakta kaynayan suya veya yemeğe, tavandaki fana vb nesnelere uçabilmektedir. Bu tehlikeleri yaşamamak için kuşun kanatlarının kesilmesi bir zorunlulık halinde karşımız çıkmaktadır.
Eğer ilk defa kanat kesilmesi söz konusu ise veya ciddi sorunlar yaşamak istenmiyorsa bir hekimeden yardım alınmasını öneririz.
Kuşun adelelerinin eksersiz yapması ve kafes zeminine ya da yere inmek iiçin uygun bir kırma/kesimin yapılması lazımdır. Kuşun daha yükseğe ulaşmasını da önlemiş olacaktır. Kanat teleklerin kesilmesinin risksiz olduğu yanılgısına kapılmamak gerekir. Eğer bu işlem bigisizce ve hatalı yapılırsa; kuş uçmasını kontrol edemeyecek ve kendisine zarar verecektir. Keza kesim sırasında kazara kanama söz konusu olduğunda çok acil müdahale edip kanama durdurulmalıdır.
Kuş kafes dışına çıkıp uçmaya kalkışıyorsa, acilen kafesini yakınına getirip kapısını açmak ve büyük bir kâsede onun en sevdiği yiyecek koymak gerekir.
Duş, Banyo, Sisleme
Her kuş kişisel bakım ve temizliğinde kendine özgü davranış özelliklerine sahiptir. Kimi suyla oynamayı sever ve banyo yapmaktan zevk alır. Öte yandan, doğal yaşamda günlük yıkanma, doğal bakım aktivitelerinin bir parçası olamasına rağmen, Kimilerinde banyo yapma alışkanlığı henüz oturmamış ve su ile temasa direnmektedirler.
Kimi zaman bir kuş için işe yarayabilecek özel bakım yöntemleri oluşturmak sahibinin biraz çaba harçaması gerekliliği ortaya çıkarabilir. Örneğin yöntem gerektirenlerden biri banyodur. Çünkü kuş sağlığı için önemlidir ve isteksiz kuşlar bile bunu kabul etmeğe yöneltilmelidir.
Çoğu kuşun ıslanması ve banyo yapması gagası ile normal tüy bakım ve temizlik davranışlarını teşvik etmektedir. Kuşların doğal ortamına göre evdeki hava kurudur. Bazı kuşlar, ıslatılmayı, sislenmeyi, bir kısmı ise banyoyu sevmektedir. Püskürtme cihazı hayvanı hedefleyecek tarzda üzerine konuçladırılarak su sisleme (sprey değil) veya yağmur tarzında dökülebilir. Kuşun banyosu için bir kase içinde yaklaşık 2.5 cm derinliklte su doldurulur ve kafes tabanına yerleştrilebilir. Kuş yıkandıktan sonra kâse kaldırılmalıdır.Duş seven hayvan için tünekli bir duş düzeneğine gereksinim vardır. Ancak suyun ısınının sürekli kontrol edilmesi gerekir. Hayvan yanabilir veya üşüyebilir.
Bazı kuşlar günlük banyo isteken, bazılarıda haftalık yapmaktan hoşlanırlar. Bazı kuşlar, saç kurutma makinasıyla kurutulmak istenirse sesinden korkabilirler.
Yıkanma Kuralları
Sayısız banyo yöntemleri olsa da, hemen tüm kuşların yıkanmalarında geçerli birkaç basit kural bulunmaktadır:
- Sadece normal, temiz su kulanılmalı. Bazı ticari “kuş şampuan” olsa da, kuş yıkanmak için en iyi ve en güvenli yolu normal temiz sudur. Kuşlar tüylerinin bakım ve temizlensi için salgıladıkları i yağlar sabun ya da deterjan kulanımı yoluyla elemine edilmiş olur. Bunun sonucu da; sağlıksız tüyler ve mutsuz kuş olabilir.
- Yalnızca kuş günün en sıcak saatlerinde yıkanmalıdır. Islak kuş soğuk alacağından kolayca ciddi bir sağlık sorunu ile karşı karşıya kalabilmektedirler. Kuş günün sıcak saatlerinde yıkanmalıdır. Sabah ve akşama doğru sıcaklık düşük olduğundan, kuşun tüyleri ıslak kalabilir. Oysa günün sıcak saatlerinde kuş kuruyabilecektir.
- Su sıcaklığının kuşun yıkanması için uygunlunğundan emin olunmalıdır. Çok sıcak ya da soğuk su, kuşta şoka yol açar. Yanıklara ve diğer bi dizi ciddi durumlara yol açan şeyleri sayıp dökmeye gerek bile yok. O yüzden kuş banyo yaptırmadan önce suyun çıkaklığı ayarlanmalıdır. Çoğu kuş genellikle ılık veya oda sıcaklığında bir suyla banyo yapmak ister.
- Kuşun tüyleri hiçbir zaman sırımsıklam olmamalı. Vahşi yaşamda kuş tüylerinin tamamen sırımsıklam hale gelmesine müsaade etmez. Çünkü bu durum vücut ısısının düşmesine ve uçmada güçlükler yaşamasına neden olur. Ancak olağanüstü koşullar dışında, kuşun tümüyle ıslanmasına asla gerek yoktur.
Eğer düzenli olarak hayvanın yıkanmasında bu basit kuralları izlenirse, seçilen yıkanma yöntemleri(duş, banyo, sisleme vb) ne olursa olsun, kuşun banyo süreci güvenli ve eğlenceli bir aktivite haline gelecektir.